Kryzys gospodarczy zwiększył determinację zarządzających do poszukiwania nowoczesnych narzędzi poprawiających jakość i skuteczność zarządzania firmą. Dodatkowym bodźcem do podjęcia takich działań jest stale wzrastająca konkurencja na rynku, zwłaszcza po wejściu naszego kraju w struktury Unii Europejskiej. Przedsiębiorstwa zmuszone są z jednej strony do obniżki kosztów swojej działalności, z drugiej zaś do podejmowania nowych wyzwań, które niejednokrotnie są bardzo kosztowne. Managerowie świadomi istnienia skomplikowanych procesów gospodarczych poszukują instrumentów, które umożliwią im podejmowanie decyzji ograniczających ryzyko gospodarcze. Wieloletnie doświadczenia firm zagranicznych, ale także i coraz częściej rodzimych, wskazują, że funkcję takiego instrumentu może pełnić controlling oraz Performance Management.

Mimo rosnącego znaczenia controllingu w naukach ekonomicznych oraz w praktyce gospodarczej wciąż występują rozbieżności odnośnie tego, co należy pod tym pojęciem rozumieć. Controlling nie ma jednolitej definicji w światowej literaturze, a liczne autorytety w zakresie zarządzania wskazują na bezradność w próbie uporządkowania tego pojęcia. Trafnie twierdzi Peter Preissler, że „każdy ma swoje własne wyobrażenia na temat tego, co controlling znaczy lub znaczyć powinien, tylko że każdy myśli coś innego”. Wielość definicji wynika także ze stosowania controllingu w wielu firmach o odmiennych tradycjach organizacyjnych czy zróżnicowanej sytuacji finansowej.

Według mnie w każdej definicji chodzi dokładnie o to samo – niezależnie od podejścia różnych ośrodków naukowych i biznesowych, uznających controlling za technikę, metodę czy system. Controlling jednoczy, koordynuje i doskonali funkcje zarządzania. Nie można go rozpatrywać w oderwaniu od zarządzania, ponieważ jest z nim ściśle związany. Jednym z fundamentalnych zadań zespołu wdrażającego controlling jest więc zbudowanie wizerunku controllera jako osoby o dużej wiedzy, wspartej wielowymiarowym systemem informacji, która silnie wspomaga managerów podejmujących decyzje w poszczególnych jednostkach wewnętrznych firmy. Parafrazując, należałoby – w moim odczuciu – utożsamiać controllera z postacią „Consigliere”, bez którego rady „Don” nie podejmował żadnych decyzji, zwłaszcza ekonomicznych.

Controlling po polsku

W Polsce koncepcja controllingu pojawiła się dopiero w latach dziewięćdziesiątych dwudziestego wieku, gdyż wcześniej funkcjonujący styl zarządzania jej po prostu nie potrzebował. Transformacja systemowa pozwoliła na zastosowanie i wdrożenie rozwiązań controllingowych w polskich firmach. Zainteresowanie controllingiem na początku było stosunkowo niewielkie, ale w ciągu kilku lat koncepcja ta szybko się rozpowszechniała i rozwinęła. Czynnikami, które przyczyniły się do popularyzacji controllingu w Polsce, były nasilające się prywatyzacje oraz powstanie programu Narodowych Funduszy Inwestycyjnych. Zarządy funduszy wymagały od naczelnego kierownictwa spółek wchodzących w skład NFI zainteresowania się problematyką controllingu. Tłumaczono coraz więcej zagranicznych prac dotyczących koncepcji controllingu, zaczęły się także pojawiać pierwsze polskie publikacje na ten temat. Z pierwszych badań dotyczących controllingu wynika, iż w 2000 roku tylko 15 proc. polskich przedsiębiorstw miało wdrożony system controllingu.

Koncepcja controllingu w Polsce ciągle się rozwija. Pojawiają się nowe publikacje i artykuły w branżowych czasopismach. Do rozpowszechniania controllingu przyczyniają się także firmy szkoleniowe, które organizują liczne warsztaty w zakresie controllingu operacyjnego i strategicznego. Działają także Koła Praktyków Controllingu oraz różne stowarzyszenia zrzeszające zwolenników i sympatyków controllingu. W 2011 roku uruchomiliśmy na Wydziale Zarządzania Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie unikatowy w skali kraju kierunek Rachunkowość i Controlling, który został utworzony dzięki determinacji Katedry Ekonomiki i Organizacji Przedsiębiorstw oraz Katedry Rachunkowości. Program studiów obejmuje nowoczesną wiedzę z zakresu rachunkowości oraz controllingu i przygotowuje studentów od strony praktycznej do przyszłej pracy zawodowej. Jest on odpowiedzią na potrzeby rynku pracy w Polsce. Specjalność Controlling umożliwia pozyskanie umiejętności pozwalających na pełnienie funkcji doradczych i pomaganie zarządom firm w optymalizacji procesów biznesowych. Wyjątkowym walorem kierunku jest zwiększona liczba godzin warsztatów komputerowych i możliwość pracy na funkcjonujących w praktyce gospodarczej zintegrowanych systemach informatycznych i systemach klasy Business Intelligence. Dają one absolwentom użyteczną wiedzę w zakresie praktycznego wykorzystania narzędzi informatycznych w rachunkowości i controllingu. Studenci specjalności Controlling będą realizowali zajęcia laboratoryjne pod opieką trenerów firmy Comarch, pracując na cenionym rynkowym produkcie informatycznym Comarch Business Intelligence.

Rosnące znaczenie controllingu

Przyszłość controllingu jawi się optymistycznie, gdyż sięgają po niego managerowie, którzy w warunkach kryzysu uważają go za bardzo skuteczne narzędzie. Controlling zarządczy wymaga jednak silnego wsparcia systemów informacyjnych. Dwudziesty pierwszy wiek jest bowiem okresem, w którym informacja stała się jednym z podstawowych zasobów ekonomicznych. We współczesnej gospodarce, wśród nowocześnie zarządzanych firm jest coraz częściej traktowana – obok trzech klasycznych elementów: ziemi, kapitału i pracy ludzkiej – jako czwarty czynnik produkcji. Szybki rozwój przedsiębiorstw, globalizacja rynku światowego, a także postęp technologiczny sprawiły, iż wzrosło zapotrzebowanie na informacje. Stają się one podstawą funkcjonowania i zarządzania każdą organizacją.

Wielu przedsiębiorców staje obecnie przed problemem informatyzacji, która ma przy pomocy controllingu wspomagać system zarządzania firmą. Przeprowadzane zmiany mają stworzyć możliwość podejmowania właściwych decyzji zarządczych istotnych z punktu widzenia całej organizacji. Problem ten nie dotyczy tylko dużych korporacji, ale także małych i średnich przedsiębiorców. Coraz większa ilość przetwarzanych danych, zapotrzebowanie na aktualne informacje umożliwiające podjęcie trafnych decyzji, rozrastające się struktury firm, nowe obszary działalności zmuszają managerów do zmierzenia się z „wymianą” bądź przeprojektowaniem dotychczas funkcjonującego systemu informatycznego.

Managerowie potrzebę rozwoju rozumieją często jako konieczność wymiany infrastruktury informatycznej, oprogramowania i urządzeń biurowych, nie dostrzegając najważniejszego wymagania, tj. przeprojektowania całego systemu informacyjnego łączącego wszystkie obszary przedsiębiorstwa. Niejednokrotnie decyzje o zakupie nowego systemu nie są podejmowane na podstawie faktycznych potrzeb firmy, ale trendów, szybkiego rozwoju techniki informatycznej i ogólnie panujących przekonań.

Powszechnie uważa się, że zamieniając na potrzeby controllingu dotychczasowy prosty system informatyczny na nowoczesny produkt, rozwiąże się wszelkie istniejące problemy, uzyska znacznie więcej i lepiej przetworzonych informacji. Praktyka pokazuje, iż jest to prawda, ale tylko w przypadku skoordynowanej współpracy konsultantów odpowiedzialnych za informatykę oraz zespołu wdrażającego rozwiązania controllingowe i Performance Management.

Joanna Długa, specjalista ds. edukacji Comarch:

Uczelnie, z którymi współpracujemy, starają się przekazywać studentom najnowszą wiedzę i umiejętności z dziedziny wchodzącej w zakres programu studiów. Wzrasta świadomość, iż kształcenie powinno opierać się nie tylko na stosowaniu właściwych metod dydaktycznych, ale również na wykorzystywaniu nowoczesnych technologii, narzędzi i systemów funkcjonujących w przedsiębiorstwach. Wzrastają też oczekiwania dzisiejszych studentów, którzy wymagają nie tylko tego, aby nauka była ciekawa, ale przede wszystkim tego, by była adekwatna do potrzeb dzisiejszego rynku pracy.

Model nauczania w polskim szkolnictwie, w którym po kilkuletnich studiach, w znacznej mierze opierających się na edukacji czysto teoretycznej, umiejętności praktyczne absolwent zwykle musi zdobywać na własną rękę, powoli jest przełamywany. Świadczy o tym choćby stale powiększające się grono szkół i uczelni wspierających swoją działalność dydaktyczną oprogramowaniem Comarch ERP. Doskonałym tego przykładem jest „Business Intelligence w praktyce zarządzania z wykorzystaniem Comarch Business Intelligence” – nowy typ zajęć uruchomionych w roku akademickim 2012/2013 na Wydziale Zarządzania Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. W ramach tego przedmiotu studenci podzieleni na kilka grup warsztatowych biorą udział w praktycznych zajęciach realizowanych przez specjalistów Comarch, w oparciu o popularne na rynku narzędzie informatyczne Comarch Business Intelligence. W semestrze zimowym na przedmiot uczęszczało 43 studentów studiów stacjonarnych kierunku Zarządzanie. W semestrze letnim 48 studentów Informatyki Stosowanej oraz 24 studentów Analityki Gospodarczej. Liczba studentów chętnych do uczestniczenia w zajęciach była większa niż infrastrukturalne możliwości ich przeprowadzenia. Przedmiot objęty został punktacją ECTS. Dodatkowo, uzyskanie zaliczenia z przedmiotu wieńczone jest specjalnym certyfikatem wydanym przez Comarch.

Przywiązujemy dużą wagę do rozwijania współpracy z sektorem nauki zarówno w obszarze działalności dydaktycznej, jak i naukowo-badawczej. Szczególnie cenimy sobie możliwość współpracy z uznanymi ośrodkami naukowymi, otwartymi na współpracę z biznesem, aktywnie włączającymi się w tego typu kooperację, których misje edukacyjne zorientowane są na innowacyjność i przedsiębiorczość. Taką uczelnią jest Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie.

Autor:

Dr Janusz Nesterak, adiunkt w Katedrze Ekonomiki i Organizacji Przedsiębiorstw, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, inicjator i współtwórca unikatowego w skali kraju kierunku studiów: Rachunkowość i Controlling

Artykuł pochodzi z magazynu Nowoczesne Zarządzanie nr 1/2013.